Jak diagnozować raka prostaty?

Badanie PSA

Badanie PSA nie jest wiarygodnym wskaźnikiem raka i dlatego jego wykorzystanie w diagnostyce raka prostaty jest kontrowersyjne.

CO MOŻE WPŁYNĄĆ NA WYNIKI BADANIA?

• niedawny wytrysk nasienia
• badanie odbytnicy palcem
• USG przezodbytnicze
• procedury diagnostyczne (np. cystoskopia)
• uraz spowodowany jazdą na rowerze lub motocyklu

CZY DZIEJE SIĘ TAK DLATEGO, ŻE PSA NIE JEST MARKEREM WSKAZUJĄCYM NA OBECNOŚĆ LUB NIEOBECNOŚĆ NOWOTWORU ZŁOŚLIWEGO?

• Około 20% przypadków raka prostaty zdiagnozowanych przez biopsję wykryto u pacjentów, którzy mieli ​​„prawidłowy” poziom PSA;
• Stężenie PSA może być podwyższone nawet przy zapaleniu prostaty lub łagodnym rozroście prostaty;
• Poziom PSA może się nieznacznie zmieniać z przyczyn, które są niejasne, ale na pewno nie są patologiczne.

Natomiast u mężczyzn, którzy byli wcześniej leczeni z powodu raka prostaty, badanie PSA prowadzone w celu kontrolowania ewolucji choroby jest narzędziem bardzo przydatnym do oceny skuteczności terapii; czas, po jakim PSA wraca do normy, różni się w zależności od stosowanego leczenia.

Nasilenie

Nasilenie guza definiuje się poprzez dwa parametry – stopień złośliwości i stopień zaawansowania.

STOPIEŃ ZŁOŚLIWOŚCI

Patolog, który tkankę pobraną podczas biopsji ocenia pod mikroskopem, może stwierdzić nie tylko obecność lub brak komórek rakowych, lecz również określić stopień ich złośliwości. Stopień złośliwości, inaczej stopień zróżnicowania komórek guza, dotyczy agresywności guza i określa tempo, w jakim może on rosnąć i rozprzestrzeniać się na inne narządy. Guzy słabo odróżnicowane są bardziej agresywne.

• Stopień od 2 do 4 wskazuje na dobrze zróżnicowanego guza z niewielką tendencją do rozprzestrzeniania się na inne narządy; 
• Stopień od 5 do 6 wskazuje na umiarkowanie zróżnicowanego guza o średnim stopniu agresywności;
• Stopień od 7 do 10 wskazuje na agresywnego guza, słabo zróżnicowanego i z większą tendencją do rozprzestrzeniania się na inne narządy.

STOPIEŃ ZAAWANSOWANIA

Kolejnym parametrem stosowanym do oceny raka prostaty jest stopień zaawansowania choroby. Stopień zaawansowania określa lokalizację i rozmiar guza. Wskazuje również, czy choroba rozprzestrzeniła się na inne narządy. Do opisu stopnia zaawansowania choroby nowotworowej w przypadku wszystkich rodzajów guzów stosuje się metodę nazywaną systemem TNM, gdzie T oznacza zasięg guza pierwotnego, N wskazuje na stopień zajęcia węzłów chłonnych, a M odnosi się do obecności odległych przerzutów. Literom TNM towarzyszą liczby. Guzy T1 i T2 są określane jako „zlokalizowane”, a guzy T3 jako „lokalnie zaawansowane”. Jeśli rak dotarł do węzłów chłonnych lub innych narządów, jest nazywany „zaawansowanym” lub „przerzutowym”.

T – guz pierwotny
TX	Nie można ocenić guza pierwotnego
T0	Brak dowodów na istnienie guza pierwotnego
T1	Klinicznie nieoczywisty guz nie jest wyczuwalny w badaniu palpacyjnym T1a Guz stwierdzony przypadkowo w badaniach histopatologicznych, zajmuje nie więcej niż 5% wyciętej tkanki T1b Guz stwierdzony przypadkowo w badaniach histopatologicznych, zajmuje więcej niż 5% wyciętej tkanki T1c Guz stwierdzony w biopsji igłowej (np. z powodu podwyższonego poziomu PSA)
T2	Guz wyczuwalny w badaniu palpacyjnym i mieszczący się w obrębie prostaty T2a Guz zajmuje nie więcej niż połowę jednego płata T2b Guz zajmuje ponad połowę jednego płata, ale nie oba płaty T2c Guz zajmuje oba płaty
T3	Guz nacieka poza torebkę prostaty T3a Guz nacieka poza torebkę prostaty (z jednej lub obu stron), w tym obraz mikroskopowy potwierdza zajęcie szyi pęcherza moczowego T3b Guz zajmuje pęcherzyk/pęcherzyki nasienne
T4	Guz jest nieruchomy lub atakuje sąsiednie struktury inne niż pęcherzyki nasienne: zwieracz zewnętrzny, odbytnicę, mięśnie dźwigacze i/lub ścianę miednicy
N – regionalne węzły chłonne
NX	Niemożliwa ocena regionalnych węzłów chłonnych
N0	Brak przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych
N1	Obecne przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych
M – przerzuty odległe
M0	Brak przerzutów odległych
M1	Obecność przerzutów odległych
	M1a    W węzłach chłonnych innych niż regionalne
	M1b    W kościach
	M1c    W innych miejscach

Klasy ryzyka

Na podstawie cech histologicznych guza i wartości ​​PSA zdefiniowano klasy ryzyka, które są pomocne w dokonywaniu decyzji terapeutycznych. Poza określaniem stopnia złośliwości wskazującego na zróżnicowanie komórek nowotworowych i stopnia zaawansowania choroby wskazującego na zasięg guza od lat coraz większe znaczenie zyskuje koncepcja ryzyka progresji choroby. Definicja klasy ryzyka pozwala na opisanie „zasięgu guza” na podstawie stopnia zaawansowania choroby, wartości PSA i stopnia złośliwości wg skali Gleasona. Ta definicja pomaga onkologowi w dobraniu najodpowiedniejszej terapii.

wyróżniono następujące klasy ryzyka:

• niskie ryzyko
• średnie ryzyko
• wysokie ryzyko

Definicja klas ryzyka opiera się na ocenie stopnia zaawansowania (określonego w systemie TNM), stopnia złośliwości (określonego w skali Gleasona) i poziomów PSA.

	Niskie ryzko	Średnie ryzyko	Wysokie wyzyko
Definicja	PSA < 10 ng/mL i GS < 7 i cT1-2a	PSA 10-20 ng/mL lub GS 7 lub cT2b	PSA > 20 ng/mL lub GS > 7 lub cT2c	any PSA any GS cT3-4 or cN+
	Zlokalizowany			Lokalnie zaawansowany

Zlokalizowana choroba oznacza, że guz jest ograniczony do prostaty.

Jeśli guz jest lokalnie zaawansowany, to znaczy, że rozprzestrzenił się poza prostatę.

Karta DILO

Przy podejrzeniu niepokojących objawów ze strony układu moczowego pacjent powinien zgłosić się do swojego lekarza rodzinnego, który z kolei może zlecić następujące badania wykorzystywane do diagnostyki chorób układu moczowego:

Badania obrazowe:

• usg jamy brzusznej z oceną układu moczowego
• zdjęcie przeglądowe jamy brzusznej

Badania laboratoryjne:

• moczu
• badanie ogólne moczu
• posiew moczu
• krwi
• kreatynina
• mocznik
• jonogram
• PSA- antygen swoisty dla stercza całkowity

W przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby układu moczowego lekarz kieruje pacjenta na konsultację urologiczną.

W sytuacji, gdy podejrzewa chorobę nowotworową oprócz skierowania wystawia kartę DILO (diagnostyki i leczenia onkologicznego). Karta DILO jest częścią szybkiej diagnostyki onkologicznej i ma na celu ułatwienie oraz skrócenie czasu diagnostyki choroby nowotworowej, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie.

Lekarz rodzinny ma możliwość skierowania pacjenta z wykorzystaniem karty DILO na dwa sposoby:

1. Skierowanie na diagnostykę wstępną, która potwierdzi lub wykluczy rozpoznanie choroby nowotworowej. W przypadku podejrzenia choroby nowotworowej układu moczowego będzie to skierowanie do lekarza urologa w ramach poradni. Lekarz urolog w warunkach ambulatoryjnej opieki specjalistycznej realizuje proces diagnostyczny i w przypadku potwierdzenia choroby nowotworowej planuje jej leczenie.
2. W uzasadnionych przypadkach lekarz rodzinny może pacjenta skierować bezpośrednio na zabieg operacyjny lub diagnostyczno-leczniczy z pominięciem diagnostyki wstępnej. W tym wypadku kieruje pacjenta do szpitala.

Kartę DILO lekarz rodzinny wystawia tylko w przypadku podejrzenia lub rozpoznania choroby nowotworowej. W przypadku innego rodzaju chorób, nawet poważnych i wymagających pilnego postępowania, karta DILO nie może być wystawiona.